Engelli vatandaşlarımız her ne kadar kısıtlı bir şekilde hayatlarını sürdürseler de çalışma hayatına katılarak üretiyor ve sisteme katkı sağlamaya çalışıyorlar. Engelli olmak, diğer insanlara göre dezavantaj oluşturduğu için sosyal güvenlik sistemi de onlar için pozitif ayrımcılık yaparak emeklilik şartlarını sağlıklı bireylerden daha kolay hale getirmiştir. Pek çok kişi “Engelliler Nasıl Emekli Olur?”, “SSK, Bağkur ve Emekli Sandığına Bağlı Engelliler Nasıl Emekli Olur?” sorularına cevap arıyor, yazımızda bu ve başka sorulara ait cevaplar bulacaksınız.
Sosyal Güvenlik Sistemi Nedir?
SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu), işveren ve çalışandan aldığı primlerle, çalışanların sağlık ve emeklilik hakları konusunda güvence sahibi olmasını sağlamak adına kurulmuş önemli bir devlet kurumudur. Bir bakıma birikim hesabı oluşturan bu kurum, çalışırken hasta olduğunuzda hastane ve diğer tedavi giderlerinizi de karşılamakla görevlidir.
Emeklilik Nedir?
Emeklilik, SGK sisteminin kişiden kişiye değişen kriterlere ( yaş, cinsiyet, çalışılan kurum, sisteme giriş tarihi, çalışma süresi, engellilik durumu) göre verdiği önemli bir haktır. Emekli olduğunuz zaman adınıza ödenen prim tutarı ve çalışma sürenize göre değişen şartlarda emeklilik maaşı almaya hak kazanırsınız ve sağlık giderleriniz yine sistem tarafından karşılanır. Yaşlılık Aylığı da denilen bu durum insanların çalışamayacak kadar yaşlanması durumunda sabit bir geliri olmasına fırsat tanır. Engellilerin emeklilik koşulları, sağlıklı bireylere göre daha kolay hale getirilmiştir. Peki “Engelli olma şartları nedir?” biraz da bu konudan bahsedelim.
Engelli Olma Şartları ve Oranları
Engellilik, doğuştan olabileceği gibi geçirilen hastalık veya kazalarla sonradan da oluşabilir. İster çalışırken ister günlük hayatımızda başımıza gelebilecek olaylar engelli hale gelmemize neden olabilir. Engellilik, bedensel, zihinsel veya psikolojik de olabileceği için sınıflanması gerekir. SGK engellilik şartlarını belirli oranlar vererek sınıflamaktadır.
Bu sebeple, Sağlık Bakanlığı tarafından özel olarak oluşturulmuş sağlık kurullarınca düzenlenen “Sağlık Kurulu Raporları” ile engellilik sınıf ve oranınızın tespit edilmesi ve tasdiklenmesi gerekir. En az yedi farklı branştan Uzman Doktorun oluşturduğu Sağlık Kurulu, fiziki muayene ve laboratuvar sonuçlarına göre sağlık durumunuzu belirler ve “Balthazar Formülü” denen özel bir standart kullanarak engellilik oranlarını tespit eder.
Engellilik haklarından yararlanabilmek için kabul edilen en düşük oran %40 olarak belirlenmiştir.
Çalışılan Kuruma Göre Engellilerin Emeklilik Şartları
Emeklilik şartları, 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu kapsamında düzenlenmiştir ve değerlendirilmektedir. Kanun üzerinde geçmişte yapılan düzenlemeler ve değişiklikler nedeniyle sigortalılık başlangıç tarihine bağlı olarak değişen koşullarda emeklilik hakkı kazanılmaktadır.
Engelli Bireyler;
- Kurumuna Göre Sosyal Güvenliğe Giriş Tarihi
- Ödenen Prim Gün Sayısı
- En az % 40 Engellilik Oranı
koşullarını sağlamak kaydıyla emekli olabilmektedir. Ayrıca engelliler için, engellilik oranlarına göre bir derece sistemi oluşturulmuş ve 3 sınıf dereceye ayrılmıştır.
- 1. Derece % 80 ve üzeri Engel Oranı
- 2. Derece % 60 – 79 arası Engel Oranı
- 3. Derece % 40 – 59 arası Engel Oranı
Bu oranlar engelli birey adına ödenmesi gereken prim gün sayısını belirlemekte ve emeklilik ön şartı olarak değişkenlik göstermektedir.
Bunun yanında sağlıklı bireylerde aranan yaş şartı engelli bireylerde aranmaz. Şimdi de hangi kurum çalışanı hangi koşullarda emekli olabilir ona bakalım.
SSK Mensubu Engelliler Nasıl Emekli Olur?
SSK (Sosyal Sigortalar Kurumu), özel sektörde çalışanlar için oluşturulmuş bir sosyal güvenlik sistemidir. Günümüzde tüm sosyal güvenlik sistemleri bir araya getirilerek tek çatı altına toplanmış ve SGK adını almıştır. Ancak geçmiş tarihlerde işe giren bireylerin çalıştığı kuruluşa göre tabi olunan kurum değişmekte ve buna bağlı bazı farklılıklar ortaya çıkmaktadır.
SSK’lı olarak işe girenlerin engel oranına göre nasıl emekli olacağını aşağıdaki tablodan görebilirsiniz. SGK kanununda yapılan değişiklik nedeniyle değişiklik tarihi öncesi ve sonrası için farklı emeklilik şartları oluşmuştur ve bu durum aşağıda ayrı ayrı değerlendirilmiştir.
01.10.2008 Tarihi Öncesi
| İşe Başlama Tarihi | ORAN | ||
| 1. Derece %80 ve üzeri | 2. Derece %60-79 | 3. Derece %40-59 | |
| 05.08.1991 ve daha önce | 15 YIL – 3600 Prim Gün | 15 YIL – 3600 Prim Gün | 15 YIL – 3600 Prim Gün |
| 06.08.1991 ve 05.08.1994 arası | 15 YIL – 3600 Prim Gün | 15 YIL – 3680 Prim Gün | 16 YIL – 3760 Prim Gün |
| 06.08.1994 ve 05.08.1997 arası | 15 YIL – 3600 Prim Gün | 16 YIL – 3760 Prim Gün | 17 YIL – 3920 Prim Gün |
| 06.08.1997 ve 05.08.2000 arası | 15 YIL – 3600 Prim Gün | 17 YIL – 3840 Prim Gün | 18 YIL – 4080 Prim Gün |
| 06.08.2000 ve 05.08.2003 arası | 15 YIL – 3600 Prim Gün | 17 YIL 8 AY – 3920 Prim Gün | 19 YIL – 4240 Prim Gün |
| 05.08.2003 ve 30.09.2008 arası | 15 YIL – 3600 Prim Gün | 18 YIL – 4000 Prim Gün | 20 YIL – 4400 Prim Gün |
01.10.2008 Tarihi Sonrası
| İşe Başlama Tarihi | ORAN | ||
| 1. Derece %60 ve üzeri | 2. Derece %50-59 | 3. Derece %40-59 | |
| 01.10.2008 – 31.12.2008 | 15 yıl, 3700 gün | 16 yıl, 3700 gün | 18 yıl, 4100 gün |
| 01.01.2009 – 31.12.2009 | 15 yıl, 3800 gün | 16 yıl, 3800 gün | 18 yıl, 4200 gün |
| 01.01.2010 – 31.12.2010 | 15 yıl, 3900 gün | 16 yıl, 3900 gün | 18 yıl, 4300 gün |
| 01.01.2011 – 31.12.2011 | 15 yıl, 3960 gün | 16 yıl, 4000 | 18 yıl, 4400 gün |
| 01.01.2012 – 31.12.2012 | 15 yıl, 3960 gün | 16 yıl, 4100 gün | 18 yıl, 4500 gün |
| 01.01.2013 – 31.12.2013 | 15 yıl, 3960 gün | 15 yıl, 3960 gün | 18 yıl, 4600 gün |
| 01.01.2014 – 31.12.2014 | 15 yıl, 3960 gün | 16 yıl, 4300 gün | 18 yıl, 4680 gün |
| 01.01.2015’den sonra | 15 yıl, 3960 gün | 16 yıl, 4320 gün | 18 yıl, 4680 gün |
Ayrıca bakınız https://fp7.org.tr/sskli-engelliler-nasil-emekli-olur/
Bağ-Kur Mensubu Engelliler Nasıl Emekli Olur?
Bağ-Kur sistemi ise işverenler için oluşturulmuş bir sosyal güvenlik sistemiydi ve günümüzde SGK çatısı altında değerlendirilmektedir. Bağ-Kur sistemindeki engelli bireyler aşağıda verilen koşullarda emekli olabilmektedirler.
| Çalışma Gücü Kayıp Oranı | ||
| %60 ve Daha Fazla Olanlar | %50-59 Arasında olanlar | %40-49 arasında olanlar |
| 15 Yıl, 3960 Gün | 16 Yıl, 4320 Gün | 18 Yıl, 4680 Gün |
Emekli Sandığı Çalışanı Engelliler Nasıl Emekli Olur?
Devlet memuru olarak görev yapan kamu çalışanları Emekli Sandığı kapsamında değerlendirilmektedir. Devlet memurlarının engelli olması durumunda emeklilik şartları ise;
01.10.2008 Tarihi Öncesi
Eğer çalışmaya başlamadan önce en az % 40 engelli raporu var ise 5400 prim günü ödenmesi durumunda emeklilik hakkı kazanabilir. Çalışmaya başladıktan sonra engelli raporu alındıysa;
- % 50 – 59 arası engelli raporu olanlar en az 5760 gün
- % 40 – 49 arası engelli raporu olanlar en az 6480 gün
primi mevcutsa erken emeklilik için başvurabilir.
01.10.2008 Tarihi Sonrası
Eğer çalışmaya başlamadan önce malüllük veya engellilik raporu varsa 15 yıl sigortalılık süresi ve en az 3960 prim günü şartı mevcuttur. Çalışmaya başladıktan sonra engellilik durumu oluştuysa;
- % 50 – 59 arası engelli raporu olanlar 16 yıl sigortalılık süresi ve 4320 gün
- % 40- 49 arası engelli raporu olanlar ise 18 yıl sigortalılık süresi ve 4680 gün prim şartına haiz olanlar erken emeklilik başvurusunda bulunabilirler.
Malulen Emeklilik Nedir?
Malüllük, bir çalışanın, iş kazası, hastalık veya meslek hastalığı nedeniyle çalışmaması durumunda veya üretim ve çalışma gücünün düştüğü durumda, işçinin ekonomik sıkıntı yaşamaması için düzenli maaş garantisi veren özel bir emeklilik sistemidir.
Yani, çalışırken başınıza gelecek bir kaza, hastalık sizi iş yapmaktan alıkoyarsa sistem size emekli maaşı verme garantisi oluşturmuştur ancak tabi malülen emekli olabilmenin de bazı şartları vardır.
Malulen Emekli Olma Şartları Nedir?
Malülen emeklilik hakkı, 4-a ve 4-b kapsamındaki çalışanlarda iş kazası veya meslek hastalığına bağlı olarak çalışma gücünün % 60 ve üzerini kaybetmesi durumunda, 4-c sigortalılar da yine % 60 ve üzeri işgücü kaybı yaşaması durumunda ve bu durumu “Sağlık Kurulu Raporu” ile tespit ettirilmesi halinde kazanabilmektedir.
Ayrıca bakınız https://engelliler.gen.tr/konular/detaylariyla-malulen-emeklilik-icin-gerekli-sartlar.21176/
Malülen emeklilik sadece iş kazası veya meslek hastalığı ile değil diğer bazı hastalık durumlarında da ortaya çıkabilmektedir. Bu durumlar ise;
- Kanser
- MS (Multiple Skleroz)
- Demans, Epilepsi
- Parkinson
- Karaciğer Sirozu
- Uzuv kaybı
- Şizofreni
- Bipolar Bozukluk
- Beyin Tümörleri
- Organ Nakli
- Tüberküloz
- AIDS
- Görme Kaybı
- Behçet Hastalığı
- Gastrointestinal Kanamalar
- Anemi
- Serebral Palsi
- Bazı denge kaybı hastalıklarıdır.
Malülliyet için 10 yıl 3600 prim günü şartı aranmaz, bunun yerine 1800 prim günü şartı mevcuttur ancak eksik günü olan kişiler kalan günleri için borçlanarak malülen emeklilik başvurusunda bulunabilmektedir.